Pośród piaszczystych rubieży, spalonych słońcem i smaganych wiatrem, mieszka potwór, pokryty łuską, o silnym ogonie i ostrym szponie, a paszcza jego wypełniona trucizną…
Tak mogłaby zaczynać się baśń o największej jaszczurce Ameryki Północnej – Helodermie arizońskiej. Dzisiaj jednak nie piszemy bajki. Prawdziwa historia jest taka, że ten gad dał początek całej grupie współczesnych leków, która odgrywa bardzo dużą rolę w leczeniu cukrzycy typu II.
Mowa tu o owianych wieloma kontrowersjami (głównie z powodu plotek jakoby wielu celebrytów korzystało z tych leków jako kuracji odchudzającej) analogach inkretyny GLP-1 (znanych pod nazwami takimi jak Ozempic, Wegovy czy Rybelsus).
Są to odpowiedniki ludzkich hormonów układu pokarmowego. Regulują poziom glukozy we krwi oraz spowalniają opróżnianie żołądka. Pierwszym z nich był dopuszczony do obiegu w 2005 roku eksenatyd – syntetyczny odpowiednik jednej z substancji składowej śliny helodermy arizońskiej.
Jak to się w ogóle wydarzyło?
Heloderma arizońska jest jedną z niewielu jadowitych jaszczurek obecnie żyjących. Gdy zdecyduje się zaatakować ofiarę, wgryza się w nią, a jad zamiast wstrzykiwać (tak jak to się dzieje w przypadku węży), jest produkowany w gruczołach żuchwy. Jaszczurka miała do tej pory raczej złą sławę z tego powodu, chociaż nie jest z natury agresywna i niesprowokowana atakuje bardzo rzadko. Jej ugryzienie mimo tego, że jest dość bolesne, nie stanowi zagrożenia życia dla człowieka. Zauważono jednak, że jej jad wpływa na pracę trzustki i postanowiono ten temat zbadać.
Heloderma arizońska
Heloderma suspectum
Reticulate Gila Monster
Heloderma zamieszkuje półpustynne tereny Stanów Zjednoczonych i Meksyku, są to dość surowe warunki, heloderma większość czas spędza zagrzebana w piasku lub w innym ukryciu. Ma bardzo duże umiejętności magazynowania zapasów w postaci tłuszczu w ogonie, potrafi osiągnąć masę ciała nawet do 2 kg. Prawdopodobnie jej umiejętność skutecznego magazynowania oraz wydatkowania zapasów energii jest również powiązana z substancją o której mowa wcześniej.
Leki przeciwcukrzycowe to prawdopodobnie nie jedyna korzyść jaką można czerpać z wyjątkowości tej jaszczurki. Jej ślina badana jest również w kierunku wpływu na poprawę pamięci i funkcjonowania układu nerwowego, co mogłoby z kolei pomóc pacjentom w przebiegu chorób neurodegeneracyjnych takich jak Parkinson czy Alzheimer.
Heloderma jest zagrożona wyginięciem, a jej populacja stale się zmniejsza, produkcja analogów GLP-1 nie jest jednak temu winna, gdyż nie wykorzystuje się w tym procesie żywych zwierząt, wszystko odbywa się w laboratorium na bazie związków syntetycznych.Jest to przykład czerpania przez człowieka z super sił natury, bez negatywnego wpływu na jej stan.
…..i rycerz w lśniącej zbroi zbliża się do potwora, którego skóra czerwienią i różem i czernią w słońcu się żarzy, niczym czortowi kiemu. I już ma mieczem go sięgnąć, lecz w oczy bestii spogląda, serce mu spokojnieje, a umysł jaśnieje: „Toż w bestii oczach potworem też jestem”. Oręż odrzuca, a jaszczur w podarze na ręce jego składa eliksir zdrowia, na znak pokoju.”
P.S. Zapraszam serdecznie do obserwowania helodermy arizońskiej w naszym ZOO. Znajdziecie ją w pawilonie gadów i ptaków.
