Dzioboróg kafryjski zajmuje południowo-wschodnią Afrykę – od Tanzanii przez Botswanę i Zimbabwe, po północno-wschodnią część RPA. Preferuje suche, otwarte tereny: sawanny, półpustynie i łąki. Unika gęstych zarośli i lasów, wybierając otwarte przestrzenie, gdzie może spokojnie patrolować swój teren – pieszo. Choć potrafi latać, większość życia spędza chodząc po ziemi, co odróżnia go od wielu innych ptaków z rodziny dzioborożców.
Jest to jeden z najbardziej zagadkowych i niedocenianych ptaków Afryki. Dzioboróg kafryjski (Bucorvus leadbeateri), zwany czasem „czarnym kotem sawanny”, od wieków budzi niepokój wśród mieszkańców kontynentu. Uważany za zwiastun nieszczęścia, chorób, a nawet śmierci, bywa prześladowany przez lokalną ludność. Czy na pewno dzioboróg ma coś związanego z przynoszeniem pecha? A może ten majestatyczny ptak niesłusznie padł ofiarą mitów i przesądów? Przyjrzyjmy się mu bliżej i sprawdźmy, co tak naprawdę skrywa jego mroczna reputacja.
Jak wygląda postrach sawanny?
To potężny ptak – dorosły osobnik może mieć nawet półtora metra rozpiętości skrzydeł i ważyć do 6 kg. Jego czarne, błyszczące upierzenie kontrastuje z intensywnie czerwono-pomarańczowymi partiami nagiej skóry wokół oczu i na szyi. Posiadają również worek powietrzny, który działa jak rezonator. Dzięki niemu mogą wydawać tak głośne i niskie, basowe dźwięki przypominające odległy grzmot czy bęben. Głos ten niesie się na dalekie odległości, dlatego w naszym zoo można usłyszeć go z różnych części ogrodu, nawet tych odległych od woliery dzioboroga. Ciekawym przystosowaniem są także gęsto ułożone rzęsy, a dokładniej zmodyfikowane pióra wokół oczu, które chronią przed kurzem i silnym afrykańskim słońcem. To dlatego nasi mieszkańcy cały czas wyglądają jak po wyjściu od najlepszej kosmetyczki!
Tajemnicza piwnica dzioboroga
Dzioboróg kafryjski jest wytrawnym drapieżnikiem. Żywi się głównie owadami, ale też gadami, płazami i małymi ssakami. Co szczególnie fascynujące – potrafi tworzyć spiżarnie, czyli magazyny żywności. W szczelinach skalnych lub pod korzeniami drzew ukrywa ciała ofiar i układa je w równym rządku. Wraca po nie po kilku dniach, zachowując w ten sposób posiłki na później. Zachowanie to należy do dość rzadkich w świecie ptaków. Przerażające? Nasze psy z wielką chęcią zrobiłyby to samo, ukrywając upolowane pożywienie w wykopanych dołach, na później. Z resztą my postępujemy podobnie, zakładając spiżarnie i chowając jedzenie w miejscu gdzie dłużej zachowa świeżość na przyszłość.
Wierne sobie na wieczność…
Występują najczęściej w parach lub niewielkich grupach rodzinnych – dominujący samiec i samica oraz kilka młodszych ptaków, które jeszcze nie opuściły rodziny. Rodzice tworzą stabilny „związek” na całe życie. A to oznacza, że czasem trwa on baaardzo długo, bo są to ptaki długowieczne, a zanotowany rekord długości życia tego gatunku w hodowli wynosi aż 70 lat! Gniazdują w dziuplach lub szczelinach skalnych, a opieka nad potomstwem może trwać nawet kilka lat – co jest wyjątkowe u ptaków. Niestety, ze względu na częste przebywanie na ziemi, dzioborożce są bardziej narażone na ataki ze strony drapieżników, takich jak lamparty czy krokodyle, co skraca ich średnią długość życia w naturze. Mogą jednak wydawać donośne dźwięki ostrzegawcze, które alarmują inne zwierzęta o niebezpieczeństwie.
Czy może rzucić na nas urok?
Choć dzioboróg kafryjski jest ptakiem wyjątkowym, w wielu afrykańskich kulturach otaczają go negatywne przesądy. Jego donośne, niskie głosy często uznawane są zwiastun śmierci, suszy lub głodu. Z tego powodu bywa odstraszany, a niekiedy nawet zabijany. Części jego ciała wykorzystywane są w rytuałach oraz tradycyjnej medycynie, a w czasie suszy ptaki te stają się elementem obrzędowych próśb o deszcz. Zapewniam, że ptak ten jest jedynie zwierzęciem i nie ma nadludzkich zdolności rzucania klątwy na innych lub wprowadzania zmian pogodowych. Możecie czuć się bezpiecznie!
Takie wierzenia to jednak nie jedyne zagrożenie. Postępujące zmiany klimatyczne i wzrost temperatur mogą stanowić poważne wyzwanie nawet dla gatunku przystosowanego do ekstremalnych warunków. Dodatkowo presja ze strony człowieka – w postaci wycinki drzew pod uprawy oraz wypas zwierząt – prowadzi do utraty naturalnych siedlisk. Dzioborogi narażone są również na zatrucia przynętami i pestycydami, a także porażenia prądem z niezabezpieczonych linii energetycznych, powszechnych na tych terenach. Odbudowę populacji utrudniają także czynniki biologiczne m.in. powolny cykl rozrodczy oraz długa opieka nad młodymi.
