W świecie flory i fauny istnieje coś takiego jak systematyka, która wprowadza pewnego rodzaju porządek. Dzięki niej przypisujemy danemu stworzeniu np. królestwo, gromadę, typ, rodzinę czy gatunek. Teraz skupimy się na gromadach zwierząt, a konkretnie na gromadzie płazów i gadów.
Większość z nas raczej nie ma problemu z przypisaniem danego gatunku do ssaków, czy też ptaków. Częściej problem pojawia się przy odróżnieniu gadów od płazów. Zdarza się również, że są uważane za jedno i to samo. W jaki więc sposób łatwo odróżnić gada od płaza? Co charakteryzuje przedstawicieli tych konkretnych gromad? No i jakie zwierzęta są ich najbardziej rozpoznawalnymi przedstawicielami?
PORÓWNAJ NASZĄ SKÓRĘ
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech, która odróżnia od siebie przedstawicieli tych gromad jest ich skóra. Skóra gadów zawsze pokryta jest łuskami. Jaszczurki, węże, żółwie i krokodyle – wszyscy przedstawiciele tych wymienionych rzędów posiadają te rogowe płytki, które spełniają kilka ważnych funkcji. Po pierwsze, chronią przed urazami mechanicznymi. Skóra niektórych gadów, np. krokodyli, jest naprawdę gruba i twarda. Zapewniają one również ochronę przed utratą wody, dlatego też przedstawiciele tej gromady mogą żyć z dala od niej, w przeciwieństwie do płazów, dla których jest ona nawet niezbędna np. w procesie rozmnażania się. No, ale jak to, czy żółwie nie potrzebują wody, by znieść jaja, skoro niektóre z nich większość czasu właśnie w niej spędzają? Otóż wszystkie żółwie, w tym te żyjące w oceanach, składają jaja na lądzie, ale o tym w dalszej części artykułu.
Ciało krokodyla pokrywa skóra gruba i zrogowaciała, tworząca niezachodzące na siebie łuski, układające się w regularne rzędy i wzory. Dzięki temu jest ona bardziej odporna na różnego rodzaju urazy mechaniczne.
Na zdjęciu krokodyl nilowy.
Skóra płazów jest bardziej delikatna, nie posiada łusek, ale za to wydziela śluz, który ma zapobiegać nadmiernemu wysuszaniu.
Na zdjęciu rzekotka żabia.
Mamy na całym świecie około 9 tysięcy gatunków gadów, żyją one w naprawdę zróżnicowanych środowiskach. Można je spotkać w tropikalnych lasach, naszym umiarkowanym klimacie, ale także na pustyniach czy też w oceanach. Płazów natomiast nie spotkamy w suchym środowisku, ponieważ ich skóra zawsze powinna pozostawać wilgotna, jest bardziej wrażliwa na wysuszenie i też nie jest tak gruba i odporna na urazy. Co również ciekawe, płazy potrafią oddychać nie tylko dzięki płucom, ale także przez skórę, a przedstawiciele gadów tego nie potrafią.
CYKL ŻYCIOWY
Jedną z najważniejszych różnic między płazami, a gadami jest ich cykl życiowy. Płazy należą do zwierząt, które zazwyczaj przechodzą metamorfozę, a to oznacza, że ich rozwój obejmuje kilka faz, w tym stadium larwalne, które odbywa się w wodzie. Dopiero po przejściu przez ten etap larwalny płazy stają się dorosłymi zwierzętami, zdolnymi do życia na lądzie, ale to nie zmienia tego, że wilgotne środowisko będzie im zawsze potrzebne do przeżycia.
Gady natomiast nie przechodzą metamorfozy, a ich młode wylęgają się z jaj w postaci miniaturowych wersji dorosłych osobników. Od momentu wylęgu są już w pełni funkcjonalne, a ich rozwój polega głównie na wzroście i dojrzewaniu, a nie na przekształceniach morfologicznych.
Doskonałymi przykładami będą tutaj żaby oraz krokodyle. Większość z nas zapewne wie o tym, że młody osobnik jakiegokolwiek gatunku żaby nie wygląda tak samo jak osobnik dorosły (nie mówimy tutaj o wielkości). Kijanki – bo tak nazywamy początkową larwalną postać żab – wyglądem, ale także trybem życia, bardziej przypominają ryby. Dopiero z czasem zanikają im ogony, a skrzela przekształcają się w płuca. Po około trzech miesiącach stają się „pełnoprawnymi” żabami. U krokodyli natomiast, jak u wszystkich gadów, wygląda to jednak inaczej. Z jaj wykluwają się miniaturowe wersje dorosłych osobników. Chciałam przywołać tutaj przykład krokodyli, ponieważ pod jednym względem wyróżniają się na tle innych gadów. Wyjątkowo samica opiekuje się swoim potomstwem, tak więc młode nie są zdane tylko i wyłącznie na siebie, jak jest to w przypadku pozostałych przedstawicieli gadów. Zdarza się u niektórych gatunków opieka nad złożonymi jajami, ale nie nad potomstwem.
W przeciwieństwie do gadów, wszystkie płazy potrzebują wody do rozmnażania się. To w niej składają swoje jaja i kolejno ich potomstwo podczas pierwszej larwalnej fazy życia, w ogóle z niej nie wychodzi.
Na zdjęciu para ropuch szarych w okresie godowym. Mniejszy samiec „przyczepiony” jest do samicy przez jakiś czas.
CZYJE TO JAJA?
Pozostając w temacie rozmnażania i składania jaj, trzeba wspomnieć o kolejnej, łatwo dostrzegalnej różnicy. Mianowicie o różnicy w wyglądzie jaj gad i płazów. Jest ona również ściśle związana ze środowiskiem, w jakim jaja pozostają złożone przez samicę. Płazy składają jaja w wodzie, ponieważ ich rozwój jest możliwy tylko w wilgotnym środowisku. W dotyku można by je porównać do konsystencji galaretki, są przezroczyste, delikatne i łatwo wysychają. Jaja żab i ropuch nazywamy skrzekiem. Myślę, że niektórym z was udało się kiedyś go dojrzeć gdzieś w jakimś zbiorniku wodnym. Co ciekawe, jaja te mogą przybierać różną formę, w zależności od gatunku. Jeśli widziany prze was skrzek miał formę zbitych ze sobą wielu kuleczek – należał do którejś z żab. Jeśli natomiast przybierały formę sznurka – należały do ropuchy. Jaja traszki również wyglądają inaczej – nie są idealnie okrągłe lecz bardziej przypominają zaostrzoną elipsę.
Gadzie jaja, w związku z tym, że nie są składane w wodzie, tylko na lądzie, okryte są twardą, lecz z początku elastyczną skorupą. Bardzo często są składane we wcześniej wykopanym przez samicę dole i kolejno przykrywane piaskiem. W tym momencie warto wspomnieć jeszcze o kwestii zależności temperatury, w jakiej przebywają jaja do płci klujących się gadów. Na naszym edublogu powstał już artykuł właśnie na ten temat, zachęcam do zapoznania się z nim: https://zoo.gdansk.pl/edukacja/edublog/gadzia-ruletka-temperaturowa-determinacja-plci/
TERMOREGULACJA
Zarówno płazy jak i gady należą do zwierząt zmiennocieplnych, a to oznacza, że temperatura ich ciała jest zależna od temperatury otoczenia i czynników zewnętrznych. Ochładzają się w miejscach zacienionych, a gdy chcą podwyższyć temperaturę ciała, wystawiają się na działanie promieni słonecznych. Jednak to gady są często lepiej przystosowane do przeżycia w bardziej ekstremalnych warunkach. Dzięki grubszej skórze lepiej zatrzymują wodę w swoim ciele i dzięki temu mogą zamieszkiwać także tereny bardziej suche, a nawet i pustynne. Przykładem są niektóre gatunki węży czy jaszczurek, np. moloch straszliwy, czy też tajpan pustynny.
Moloch kolczasty to jaszczurka, która jest doskonale przystosowana po przetrwania w ciężkich, pustynnych warunkach.
KRAJOWI PRZEDSTAWICIELE
W Polsce żyje naprawdę niewiele gatunków gadów, bo tylko 9. Zaliczamy do nich 4 jaszczurki, 5 gatunków węży oraz jedynego żółwia – żółwia błotnego. Warto wyróżnić tutaj jedynego jadowitego gada, jakim jest żmija zygzakowata. Można łatwo odróżnić ją od pozostałych krajowych węży po charakterystycznym zygzaku na grzbiecie i czerwonych oczach. Gadem, o którym również warto wspomnieć, jest padalec – beznoga jaszczurka, niestety bardzo często mylona z wężem i z tego powodu też zabijana. Oczywiście pamiętajmy o tym, aby w sytuacji, gdy spotykamy na swojej drodze jakiekolwiek dzikie zwierzę (tutaj skupiając się na wężach, których wiele osób się obawia), pozostawmy je w spokoju. One zapewne obawiają się nas bardziej niż my ich, a jeśli atakują, to bardzo często z poczucia zagrożenia.
Jeśli chodzi o krajowe płazy, to mamy ich trochę więcej, bo 19 gatunków. Bardzo charakterystyczna i być może mniej znana jest salamandra plamista, która bywa mylona właśnie z jaszczurką. Zapewne przez swoją fizjonomię, czyli wydłużone ciało z ogonem. Jednak trzymając się naszej pierwszej zasady odróżniania gada od płaza, zauważamy, że jej skóra jest wilgotna i pozbawiona łusek. Przyglądając się skórze będzie wam najprościej zdefiniować gromadę danego zwierzęcia.
Salamandra plamista to przedstawicielka płazów żyjących w naszym kraju. Dosyć często nazywana jest mylnie jaszczurką, a co za tym idzie, kojarzona jest z gadem.
fot. Michał Robak
PODSUMOWUJĄC
Gady i płazy, mimo mylnego wrażenia podobieństwa, różnią się od siebie pod wieloma względami. Poczynając od budowy ciała, poprzez sposób rozmnażania, po przystosowanie do środowiska. Płazy pozostają ściśle związane z wodą, podczas gdy gady są w stanie przystosować się do życia w szerokim zakresie środowisk, w tym suchych i gorących. Różnice te wynikają z odmiennych dróg ewolucyjnych, które te grupy zwierząt obrały miliony lat temu.
