Wzrok to nie zawsze najlepszy sposób nawigacji w przestrzeni. W warunkach, takich jak ciemność, czy mgła nie zawsze możemy polegać na nim w stu procentach, więc korzystamy też ze słuchu, czy dotyku. Ewolucja zwierząt poszła jednak o krok dalej, w kilku grupach systematycznych wykształcając echolokację.
Echolokacja to system „widzenia” za pomocą dźwięków. Zwierzę wydaje sygnał, który odbija się od obiektu i wraca do niego z informacją o jego odległości, kierunku, wielkości, czy nawet prędkości jego poruszania się. Zjawisko echolokacji może służyć nie tylko do orientowania się w terenie, ale również do zdobywania pożywienia. Najbardziej znanymi przykładami zwierząt, które wykorzystują tę strategię są delfiny i nietoperze. Mimo dalekiego pokrewieństwa i zupełnie różnych zamieszkiwanych przez nie środowisk, na drodze ewolucji obie te grupy ssaków wykształciły echolokację i polegają na niej w swoim codziennym życiu. Co ciekawe, echolokacja występuje też u ptaków (tłuszczaków i niektórych przedstawicieli jerzykowatych) i ryjówek.
Tłuszczaki wykorzystują echolokacje do poruszania się w ciemnych jaskiniach, w których gniazdują.
Delfiny
Wszyscy przedstawiciele zębowców, czyli waleni posiadających zęby (w tym także rodzina delfinowatych) echolokują. Nie mają zmysłu węchu, a często polują na dużych głębokościach i w mętnej wodzie, gdzie wzrok nie wystarcza do dokładnej nawigacji. Wydają więc serie krótkich kliknięć, które skupia i moduluje melon
– tłuszczowa poduszka na czole zwierzęcia. Dzięki niemu, echolokacja jest efektywna, a dźwięki powstające w ten sposób należą do najgłośniejszych spośród wszystkich wydawanych przez morskie ssaki. Dźwięk powraca do żuchwy delfina, również bogatej w tłuszcz i przez ucho wewnętrzne do mózgu, gdzie jest przetwarzany na informacje. Echolokacja pozwala nie tylko wykryć ofiarę, ale też zidentyfikować ją i odnaleźć, jeśli jest ukryta np. w warstwie piasku.
Białucha arktyczna jest przedstawicielem zębowców. W dużym wybrzuszeniu na jej głowie skrywa się melon – narząd służący do echolokacji.
Delfiny polują przy użyciu echolokacji, ale wydają także inne dźwięki służące do komunikacji między sobą.
Nietoperze
Z głębin oceanu przeniesiemy się teraz w powietrze. Nietoperze (większość gatunków, w tym wszystkie występujące w Polsce) również korzystają z echolokacji. W precyzyjnym odbiorze dźwięku pomagają im duże uszy, często o skomplikowanych kształtach i strukturach. Nie mają melona, ale niektóre gatunki posiadają skórne narośle na nosie skupiające dźwięki w podobny sposób. Dzięki echolokacji, świetnie radzą sobie manewrując nocą między drzewami, czy w jaskiniach. Niektóre wykorzystują ją zarówno do polowania, jak i poruszania się w przestrzeni, inne tylko do nawigacji. Wydawane dźwięki różnią się zależnie np. od środowiska, czy strategii żerowania, a ich rejestracja za pomocą specjalnych detektorów umożliwia identyfikowanie gatunków.
Fale dźwiękowe wykorzystywane do echolokacji to tak zwane ultradźwięki. Mają wysoką częstotliwość, najczęściej niesłyszalną dla ludzkiego ucha. Jednakże, jeśli macie dobry słuch, możecie usłyszeć niektóre echolokujące nietoperze np. borowca wielkiego, który wydaje sygnały znajdujące się na granicy naszej słyszalności.
Sygnały echolokacyjne borowca wielkiego mogą być słyszalne dla człowieka.
Niesamowite, jak tak odległe od siebie grupy zwierząt wykształciły niezależnie od siebie podobne strategie przetrwania. Świat zwierzęcych zmysłów bywa zaskakujący i wciąż pozostawia wiele do odkrycia. Kto wie – być może wkrótce usłyszymy o kolejnych stworzeniach, które wykorzystują echolokację?
