Dnia 13 czerwca obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Świadomości na temat Albinizmu. Z tej okazji warto przyjrzeć się tej chorobie genetycznej, a także wyjaśnić, że nie każdy biały osobnik jest albinosem i że czasem spotkać możemy również zwierzęta czarne jak noc.
Albinizm (zwany bielactwem) objawia się brakiem melaniny, czyli pigmentu odpowiadającego za kolor skóry oraz oczu. Dlatego też osobniki albinotyczne charakteryzują się białym lub lekko różowawym ubarwieniem oraz czerwonymi oczami. Ich kolor spowodowany jest naczyniami krwionośnymi, które widać przez pozbawioną pigmentu tęczówkę oraz źrenicę. Białe są również wytwory skóry albinosa, takie jak sierść czy pióra. Albinizm może być wrodzoną wadą genetyczną, za którą odpowiada gen recesywny. Wywołany jest przez brak enzymu tyrozynazy przekształcającego prekursor melaniny – aminokwas tyrozynę – w barwnik melaninę. Często zdarza się jednak, że u zdrowych osobników pojawia się albinizm nabyty. Objawia się on pojawiającymi się punktowo i powiększającymi z czasem białymi plamami związanymi z obumieraniem melanocytów. Ta genetyczna choroba dotknąć może wszystkie gatunki zwierząt – ssaki, ptaki, gady, płazy, ryby, a nawet owady!
Albinizm wiąże się niestety z wieloma negatywnymi skutkami. Pozbawione pigmentu oczy są bardzo wrażliwe na światło i powodują problemy z widzeniem. Natomiast brak melaniny w skórze sprawia, że jest ona narażona na działanie promieni UV i łatwo ulega poparzeniom słonecznym.
Najsłynniejszym osobnikiem albinotycznym w Gdańskim Ogrodzie Zoologicznym jest pingwin przylądkowy – Kokosanka. Urodziła się 12 grudnia 2018 r. Warto przyjrzeć się jej bliżej nie tylko dlatego, że wyróżnia się swoim ubarwieniem na tle innych pingwinów. Wyjątkową sytuacją jest to, że gdańskie stado Kokosanki nie odrzuciło. W naturze odmienność bardzo często nie jest akceptowana, ponieważ stanowi dla stada zagrożenie. Przewidywana przeżywalność osobnika albinotycznego jest dużo krótsza niż jego standardowo ubarwionych krewnych. Białe pingwiny stanowią łatwy łup dla drapieżników oraz mają problemy z żerowaniem, ponieważ są dobrze widoczne zarówno dla tych, którzy na nie polują, jak i dla ryb, które przed nimi uciekają. Bardzo często ubarwienie ma wpływ na atrakcyjność. Na przykład u pingwinów białookich (ten gatunek zamieszkuje Antarktydę!) ciemne ubarwienie głowy i biała, kontrastująca obwódka wokół oka są atrybutami, na które najbardziej zwracają uwagę samice podczas okresu godowego. Osobnik pozbawiony tych cech ma małe szanse na znalezienie partnera i rozród.
Nie zawsze nietypowo jasne umaszczenie oznacza albinizm. Schorzeniem częstszym niż albinizm jest leucyzm – częściowy brak melaniny tylko w skórze. Taki osobnik charakteryzuje się jasnym umaszczeniem, ale jego oczy mają normalny kolor. Co więcej – czasami białe zwierzę w ogóle nie ma choroby genetycznej. Białe daniele, białe lwy czy tygrysy, to po prostu warianty ubarwienia. Zwierzęta te mają przeważnie niebieskie lub jasnobrązowe oczy a ich sierść jest kremowo-biała. Jako, że nie jest to żadna mutacja genetyczna, zwierzęta są w pełni zdrowe i zdolne do reprodukcji. Co ciekawe, białe tygrysy są bardzo często nieco większe i cięższe od swoich pomarańczowych pobratymców.
Ciekawym przykładem białej odmiany zwierzęcia jest kermode – biały baribal. Nie jest on ani albinosem, ani niedźwiedziem polarnym. Zamieszkuje Kanadę, zwłaszcza lasy deszczowe Kolumbii Brytyjskiej. Biały niedźwiedź rodzi się jeden na 40 do 100 czarnych osobników, czyli można stwierdzić, że dość często. Dlatego też stanowi obecnie oddzielny podgatunek – Ursus americanus karmodei. O dziwo jasne osobniki doskonale radzą sobie ze zdobywaniem pożywienia – łososiom trudniej jest zauważyć białe niedźwiedzie, które nie odróżniają się zbytnio od tafli wody. Dzięki temu kermode łapie 1 łososia na 3 próby, a czarny baribal 1 na 4 próby. Poza łososiowym sezonem białe osobniki przenoszą się ku wybrzeżom i tam szukają morskiego pożywienia, podczas gdy ich czarni kuzyni żywią się głównie jagodami i innymi roślinami.
Zupełnym przeciwieństwem powyższych mutacji jest melanizm. Polega on na zwiększonej produkcji melaniny, przez co skóra, sierść lub pióra zwierzęcia są brunatne lub czarne. Ubarwienie to występuje dużo rzadziej niż albinizm czy leucyzm. Spowodowane jest mutacjami genetycznymi lub stanowi przystosowanie do zmieniających się warunków środowiskowych – np. zmiany klimatu i ilość światła słonecznego. Najczęstszą formą jest melanizm konstytucyjny – jest dziedziczony i występuje u danego gatunku od pokoleń. Inne rodzaje to melanizm sezonowy (występuje tylko w określonym czasie i środowisku) oraz melanizm indukowany (spowodowany właśnie czynnikami zewnętrznymi, np. promieniowaniem ultrafioletowym). Melanizm, tak jak i albinizm, znacząco wpływa na ekologię gatunku – zarówno na zdolność do przystosowania się do środowiska, jak i zdobywanie pożywienia oraz reprodukcję.
Potocznie nazywany czarną panterą – melanistyczny lampart zamieszkuje Azję i Afrykę. Mimo ciemnej sierści wprawne oko jest w stanie zauważyć na jego ciele plamki (rozetki). Bardzo często jest mniejszy i drobniej zbudowany niż jasne osobniki. Czarne umaszczenie pomaga mu w nocnych polowaniach – kot niemal całkowicie zlewa się wówczas z tłem, co daje mu ogromną przewagę nad niczego niespodziewającą się ofiarą.
W naturze bardzo trudno zaobserwować dorosłe albinosy. Tym bardziej zapraszamy do Gdańskiego Ogrodu Zoologicznego w celu odwiedzenia albinotycznego pingwina przylądkowego, który nie dość, że doskonale sobie radzi, to jeszcze wygrywa międzynarodowe konkursy na Pingwina Roku („March of the Penguin Madness” 2024). To jedyna taka okazja by móc przyjrzeć się jej z bliska i dostrzec błysk w czerwonym oku.
