Instynkt macierzyński wśród zwierząt to fascynujące i zagadkowe zjawisko. Opiekuńczość i determinacja w wychowywaniu potomstwa u różnych gatunków jest co najmniej równa naszemu, a w niektórych przypadkach może nawet silniejsza. Biologicznie zaprogramowane samice, aby chronić swój gatunek poprzez opiekę nad potomstwem, podejmują niewiarygodny wysiłek, nawet bez zachęty, by pewnego dnia zdobyć kubek dla najlepszej mamy na świecie.
Tytuł zaangażowanych mam na pewno powinien znaleźć się u słoniowych samic, które znane są z silnych, matczynych instynktów. Stado samic i dzieci zwykle podróżuje razem tworząc krąg, z najmłodszymi w jego wnętrzu. Młode chronione są w ten sposób przed drapieżnikami. Starsze słonie dostosowują tempo stada, aby młode mogło dotrzymać kroku. Jeśli któreś z młodszych osobników zostanie sierotą, reszta stada go zaadoptuje. Silna relacja matki z potomstwem jest niezbędna do nauczenia młodych słoni kluczowych umiejętności przetrwania, znajdowania źródeł wody, identyfikacji znajomych i bezpiecznych tras, którymi będą mogły przemieszczać się w przyszłości samodzielnie.
Naczelne, w tym ludzie, wykazują jedne z najbardziej złożonych macierzyńskich zachowań. Na przykład matki szympansów intensywnie opiekują się i pielęgnują młode, zapewniając swoim dzieciom odpowiednie odżywianie, ciepło i socjalizację. Wydłużony okres zależności u naczelnych umożliwia przekazywanie złożonych zachowań społecznych i umiejętności przetrwania, co podkreśla znaczenie opieki matczynej u tych gatunków.
Więź między matką orangutana a jej potomstwem jest jedną z najsilniejszych w przyrodzie. W ciągu pierwszych dwóch lat życia młode są całkowicie zależne od matki, jeśli chodzi o jedzenie i transport. Matki pozostają z młodymi przez sześć do siedmiu lat, ucząc je, gdzie znaleźć pożywienie, co i jak jeść oraz techniki budowania gniazd, w których odpoczywają w nocy i w ciągu dnia.
Ciekawą sytuację obserwujemy u mam kangurzyc, które w ciąży chodzą zaledwie 21 do 38 dni, jednak długość opieki – noszenia w torbie i karmienia mlekiem rozciąga się nawet do półtora roku. Cały proces narodzin i opieki wart jest bliższemu przyjrzeniu. Po krótkiej ciąży rodzi się potomstwo wielkości nasiona fasoli. Trafia ono do torby po specjalnej ścieżce, wiedzione instynktem i zapachem, zupełnie bezbronne. Przyczepia się do sutka mamy i w ten sposób kilka miesięcy, w kontakcie skóra do skóry, dojrzewa do wagi 2-4kg. Młode kangury wychodzą z torby mamy dopiero w wieku 10 miesięcy, ale przez następne 8 do 11 miesięcy okresowo ssą mamine mleko.
Matczyną troskliwość można zaobserwować również u bardziej prymitywnych grup zwierząt. U drzewołazów (gatunek niedużych żab) samica nosi potomstwo na plecach, by przetransportować swoje młode do bezpiecznego zbiornika z wodą. Skorki, niewielkie stawonogi, usuwają grzyby i bakterie z jaj oblizując je. Jest wreszcie samica krokodyla, czuła i troskliwa, która w przeciwieństwie do węży, czy żółwi nadzoruje jaja, inkubowane w wykopanym przez nią dole, przeganiając potencjalnych złodziei jej potomstwa. Mimo, że posiada jedne z najsilniejszych szczęk jest w stanie pomóc młodym rozbić jaja w trakcie klucia, a niekiedy nawet przenieść potomstwo na brzeg zbiornika wodnego.
Instynkt macierzyński w królestwie zwierząt jest świadectwem zawiłych i różnorodnych sposobów, dzięki którym gatunki zapewniają sobie przetrwanie. Od nacisku ssaków na długotrwałą opiekę i nauczanie po zaskakujące zachowania opiekuńcze spotykane u gadów, płazów, owadów i pajęczaków – opieka matczyna jest uniwersalnym i istotnym aspektem życia. Zachowania te nie tylko podkreślają adaptacje ewolucyjne, które umożliwiły gatunkom rozwój, ale także podkreślają głęboko zakorzenione powiązania emocjonalne, które mogą istnieć między matkami i ich potomstwem w świecie zwierząt.
